Non-discriminatie: wetten evolueren, in het bijzonder op het gebied van schadevergoeding

12-07-2023

Op 22 juni keurde de Kamer een wetsvoorstel goed tot wijziging van de federale antidiscriminatiewetgeving. De wijzigingen zijn een antwoord op een aantal aanbevelingen van de Commissie voor de evaluatie van de federale antidiscriminatiewetten, verschillende Europese verplichtingen (met name doeltreffende en afschrikkende sancties) en sociale en jurisprudentiële evoluties.

Het wetsvoorstel actualiseert de volgende drie wetten, waarop de strijd tegen discriminatie voornamelijk gebaseerd is:

de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden;
de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie; en
de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen.

De wijzigingen preciseren en passen verschillende vormen en criteria van discriminatie aan, versterken en diversifiëren burgerrechtelijke sancties en voorzien in financiering van organisaties die op deze gebieden actief zijn.

1. Vormen van discriminatie

1.1. Meervoudige discriminatie

Sinds 2008 hebben verschillende gefedereerde entiteiten in hun wetgeving al uitdrukkelijk de mogelijkheid erkend van discriminatie op grond van "een of meer beschermde criteria", maar de federale wetgeving bleef op dit vlak onvolledig. Het wetsontwerp verankert nu meervoudige discriminatie, die voortvloeit uit meerdere beschermde criteria, en die de volgende twee vormen kan aannemen:

- - Cumulatieve discriminatie

Een persoon wordt gediscrimineerd op grond van meerdere beschermde criteria die bij elkaar worden opgeteld, maar blijven scheidbaar.

Bv.: weigering om een 44-jarige man in dienst te nemen omdat de werkgever van mening is dat hij moeilijk zou passen in een team van jonge vrouwen tussen 20 en 30 jaar. Hij wordt dus gediscrimineerd op grond van zowel zijn geslacht als zijn leeftijd. Deze beschermde criteria tellen op, hoewel ze scheidbaar blijven (een jongere man of oudere vrouw zou ook niet aangeworven zijn).

- - Intersectionele discriminatie

Een persoon wordt gediscrimineerd op grond van meerdere beschermde criteria die op elkaar inwerken en onscheidbaar worden, en de discriminatie treft hem enkel omdat deze persoon deze kenmerken tegelijk vertoont.

Bv: een hotel weigert de toegang aan vrouwen van Aziatische afkomst, omdat het deze personen automatisch als sekswerkers beschouwt. Een vrouw van niet-Aziatische afkomst en een man van Aziatische afkomst zouden wel toegang krijgen tot het hotel. In dit geval wordt alleen een zeer specifiek type persoon gediscrimineerd die (minstens) 2 criteria combineert (de beschermde criteria zijn geslacht en etnische afkomst).

Meervoudige discriminatie betekent de mogelijkheid van meervoudige schadevergoeding...

In het kader van de arbeidsbetrekkingen is de forfaitaire vergoeding voor materiële en morele schade die een werknemer lijdt als gevolg van discriminatie gelijk aan 6 maanden brutoloon.

In een arrest van 28 juni 2021 veroordeelde het Arbeidshof van Antwerpen een werkgever tot betaling van twee schadevergoedingen van elk 6 maanden wegens discriminatie op grond van handicap en geslacht (cumulatieve discriminatie). Volgens deze rechtspraak kan de schending van verschillende beschermde criteria aanleiding geven tot een cumulatie van forfaitaire schadevergoedingen. Het wetsvoorstel verankert deze rechtspraak in gevallen van meervoudige discriminatie (cumulatief of intersectioneel), maar laat aan de rechter de beoordelingsvrijheid om te beslissen over de gepastheid van de cumulatie van forfaitaire schadevergoedingen.

N.B.: De wet van 7 april 2023 tot wijziging van de federale antidiscriminatiewetgeving inzake bescherming tegen represailles voorziet in de mogelijkheid van een andere cumulatie : die van de bovenvermelde forfaitaire schadevergoeding (die dus meervoudig kan zijn), ter dekking van de schade die voortvloeit uit de discriminatie zelf, met de forfaitaire schadevergoeding van 6 maanden brutoloon ter compensatie van de schade veroorzaakt door een nadelige maatregel die ten onrechte werd genomen als represaille (ontslag, demotie, enz.) naar aanleiding van een klacht.

1.2. Discriminatie door associatie

Discriminatie door associatie wordt al enkele jaren erkend en verboden in de (Europese en Belgische) rechtspraak. Het wetsvoorstel introduceert uitdrukkelijk deze notie, die verwijst naar de situatie waarin een persoon niet wordt gediscrimineerd wegens persoonlijke kenmerken, maar wegens zijn nauwe verwantschap met een persoon die een beschermde criterium vertoont.

Bv.: een vader wordt ontslagen omdat een van zijn kinderen een handicap heeft en zijn werkgever van mening is dat de handicap van dat kind aanleiding zou kunnen geven tot verminderde motivatie en tot absenteïsme van de vader.

1.3. Discriminatie op grond van een vermeend kenmerk

Dit begrip, erkend door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, verwijst naar de situatie waarin een persoon wordt gediscrimineerd omdat hij of zij wordt geacht een beschermd kenmerk te vertonen, zonder dit effectief te vertonen.

Bv.: een persoon wordt gediscrimineerd omdat vanwege zijn inzet voor een LGBTQI+ organisatie wordt verondersteld dat hij een bepaalde seksuele oriëntatie heeft.

2. Beschermde criteria

Het wetsvoorstel breidt het criterium “sociale afkomst” uit tot het criterium “sociale afkomst of toestand” om rekening te houden met mensen die ongunstig worden behandeld vanwege hun huidige sociale toestand.

Bv.: daklozen, werkzoekenden, analfabeten of ongeletterde personen, personen die in moeilijke sociaal-economische omstandigheden leven, personen die uit de prostitutie treden of getreden zijn, of personen met een gerechtelijk verleden.

3. Versterking en diversifiëring van burgerrechtelijke sancties

3.1. Positieve maatregelen in het kader van een vordering tot staking

De vordering tot staking is gericht op het bekomen van een rechterlijke beslissing om een einde te maken aan discriminatie die nog loopt (negatieve maatregel). Het wetsvoorstel introduceert de mogelijkheid voor de voorzitter van de bevoegde rechtbank om ook positieve maatregelen op te leggen om herhaling van het discriminerende gedrag te voorkomen, zoals het aannemen van een diversiteitsbeleid.

3.2. Bekendmaking van de beslissing

Terwijl bekendmaking van de beslissing tot staking al een mogelijkheid was onder de antidiscriminatiewetten, schrapt het wetsvoorstel de vereiste dat het "noodzakelijk" moet zijn om ervoor te zorgen dat de discriminatie ophoudt. Het doel is om een rem weg te nemen die de rechter - die niettemin zijn beoordelingsvrijheid behoudt met betrekking tot de gepastheid van de bekendmaking - belette deze sanctie toe te passen.

4. Structurele financiering van verenigingen

Het wetsvoorstel voorziet in jaarlijkse subsidies voor organisaties die actief zijn in de strijd tegen discriminatie, racisme en xenofobie.

De werkgeversorganisaties betreuren dat hun subsidieverzoek om de diversiteit binnen ondernemingen te vergroten, niet in aanmerking is genomen. In maart 2021 stelden ze immers aan Sarah Schlitz, toenmalig staatssecretaris voor Gendergelijkheid, Gelijke Kansen en Diversiteit, hun plan voor om met de hulp van de regering een ‘single point of contact’ op te richten, zodat ondernemingen een door werkgevers beheerd platform zouden hebben om in alle vertrouwelijkheid advies in te winnen.

UPDATE 20/07/23

De wet werd vandaag gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.